● گام نخست ، غفلت زدایی
نخستین آفت ایمان، غفلت است ؛ زیرا ایمان یک فعل اختیاری است و آدمی در فعل اختیاری باید دست به انتخاب زند و از میان اطراف گوناگون یکی را برگزیند و این مشروط به توجه به همه اطراف موضوع است. غفلت همین جا سر بر می آورد و آدمی را از توجه به اطراف باز می دارد و راه انتخاب صحیح را بر وی می بندد. غرایز بر بسیاری انسان ها حاکم مطلق است و توجه آنان را به راه ها و اهداف متعالی گنگ می کند از این رو قرآن کریم با لحن بسیار تندی از غافلان یاد کرده است :
«بسیاری از افراد جن و انس ، دل هایی دارند که با آن حقایق را نمی فهمند ، چشم هایی دارند که با آن ها نمی بینند و گوش هایی دارند که با آن ها نمی شنوند. این افراد مانند چهارپایان و بلکه از ایشان پایین تر و پست ترند و اینان همان غفلت زدگانند.»

آری غفلت راه های شناخت و فهم حقایق را بر انسان می بندد و استعدادهای او را از کار می اندازد و به همین خاطر انسان غافل از حیوان پست تر می شود زیرا اگر حیوان بر درک و فهم قادر نیست ، معذور است. اما انسان با داشتن ابزار های معرفتی ، عذری برای توجیه غفلت خود ندارد.
ایمان دل دادن و دل سپردن است و این زمانی میسور است که تمام توجه دل به چیزی دیگر معطوف نباشد که در این صورت دلی برای آدمی باقی نمانده که به حقیقت بسپارد. به همین دلیل است که تذکر ، یادآوری و پندپذیری از حوادث درس آموز نیز ویژه کسانی است که دلی داشته باشند.
برای فراهم ساختن ایمان ، نخست باید غفلت زدایی کرد ؛ یعنی توجه کنیم که غیر از ارضای غرایز مادی و کسب لذت های ناپایدار ، حقایق دیگری نیز هست یا می تواند باشد. پیامبران الهی با یادآور شدن پاره ای حقایق روشن که مورد غفلت قرار گرفته اند ، سعی در بیدار ساختن آدمیان داشتند و از این رو قرآن کریم کار آنان را ذکر و خود ایشان را مذکر می خواند.

البته غفلت مراتب دارد و برخی مراتب آن با برخی مراتب ایمان ـ که آن هم امری دارای مراتب است ـ جمع می شود.
● گام دوم، علم آموزی
پس از زدودن غفلت و حصول توجه ، این شک برای آدمی رخ می نماید که آیا آنچه پیامبران می گویند حقیقت دارد. چاره این تردید در تحصیل علم است اما بسیاری در این مرحله ، به ظن و گمان بسنده می کنند «حال آن که گمان ذره ای از حق بی نیاز نمی سازد.»

آری ، بسیارند کسانی که «جز گمان را دنبال نمی کنند و جز تخمین نمی زنند.»

قرآن کریم ، تأکید دارد که پس از حصول شک ، آدمی جز علم را دنبال نکند و از آنچه بدان یقین ندارد پیروی ننماید.

پس انسان سعادت جو باید در باب امور مهمی چون توحید ، نبوت و معاد ، دامان دلیل و برهان را گیرد تا به علم و یقین دست یابد.
علم زمینه ساز ایمان و شرط لازم برای آن است ؛ از همین رو است که «از میان بندگان خدا ، تنها عالمانند که خشیت خدا دارند. »

و می دانیم که خشیت از آثار ایمان است. علم با همه اهمیتی که در گسترش ایمان دارد ، علت تامه آن نیست ، زیرا همیشه علم به ایمان نمی انجامد ، بلکه پس از علم یافتن به وجود خدا ، معاد و حقانیت پیامبر ،انسان مختار است که ایمان بیاورد یا نیاورد. چنین نیست که پس از علم ، حصول ایمان به قهر و جبر ، حتمی باشد ، اگر ایمان را پذیرش و التزام عملی به یک حقیقت بدانیم ، از مقوله فهمیدن و دانستن نیست هر چند فهم و دانش ، زمینه گستر ایمان است.
پس از زدودن غفلت و حصول توجه ، این شک برای آدمی رخ می نماید که آیا آنچه پیامبران می گویند حقیقت دارد. چاره این تردید در تحصیل علم است اما بسیاری در این مرحله ، به ظن و گمان بسنده می کنند،حال آن که گمان ذره ای از حق بی نیاز نمی سازد
● گام سوم، تعلق ستیزی
دل سپردن به غیر ، مانع تأثیر علم است. علت این که گاهی آدمی به چیزی علم دارد ، اما بدان ایمان نمی آورد آن است که پیش از آن ، دل در گرو چیز دیگری نهاده است. علم به ذهن مربوط است و ایمان کار دل است.
ایمان دل دادن و دل سپردن است و این زمانی میسور است که تمام توجه دل به چیزی دیگر معطوف نباشد که در این صورت دلی برای آدمی باقی نمانده که به حقیقت بسپارد. به همین دلیل است که تذکر ، یادآوری و پندپذیری از حوادث درس آموز نیز ویژه کسانی است که دلی داشته باشند.

نیز از همین رو است که فرعونیان وقتی با آیات روشن الهی رو به رو شدند «آن ها را انکار کردند ، در حالی که به آن یقین داشتند.»

بنابراین ، ایمان و تحصیل آن، فرآورده ضرورت های زیر است :
ـ زدودن غفلت
ـ به دست آوردن شناخت و معرفت درباره مبدأ و معاد
ـ فراهم ساختن شرایط روانی برای پذیرش حق، و به دیگر سخن، انگیزش میل فطری خویش به ایمان.  

منبع: تبیان